Omschrijving:

We spreken over onderpresteren wanneer een hoogbegaafd kind structureel minder presteert dan het op grond van zijn of haar capaciteiten zou kunnen.  In sommige gevallen levert een hoogbegaafd kind zelfs prestaties die op het laagste niveau van de klas of groep liggen, of die zelfs dat niveau niet halen.

Twee soorten onderpresteren:

Men maakt een onderscheid tussen relatief onderpresteren en absoluut onderpresteren.

• Relatieve onderpresteerders...
  ...doen het minder goed dan ze eigenlijk zouden kunnen, gemeten tegenover de eigen capaciteiten, maar vallen niet zo erg op, omdat ze nog relatief "normaal" presteren in vergelijking met hun leeftijdsgenootjes.  Dit soort onderpresteren zie je vaak bij kinderen die zich een beetje gaan inhouden, om niet te erg op te vallen in een klasgroep.
  
• Absolute onderpresteerders...
  ..doen het zelfs slechter dan "normaal" is in hun eigen leeftijdsgroep. Dit soort onderpresteren zie je vaak bij kinderen die het om één of andere reden opgeven, het niet de moeite meer vinden, of de motivatie niet meer hebben om überhaupt iets te tonen van hun capaciteiten.

Jongens en meisjes:

Meisjes passen zich blijkbaar vaker dan jongens aan hun omgeving aan en gaan al snel "relatief" onderpresteren, ze vallen dan helemaal niet meer op als hoogbegaafd omdat ze op klasniveau presteren.

Jongens gaan vaker absoluut onderpresteren blijkbaar.

Altijd en overal onderpresteren?

Onderpresteren kan zowel altijd, als in bepaalde situaties voorkomen. Zo is het perfect mogelijk (daar hebben we verhalen van...!) dat een hoogbegaafde kleuter thuis vlot leest, de woorden begrijpt (maar ze soms emotioneel gezien nog niet kan verwerken), en op school gewoon vrolijk mee met de snellere kindjes van de klas de eerste lettertjes wat moeizaam spelt.  Waardoor het voor ouders héél moeilijk wordt, begrip te vinden in de school om wat extra uitdaging voor dat kind te voorzien, want dat kind toont verschillend gedrag thuis en op school.  Zo is er ook het typische voorbeeld van de jongere die in het secundair net voldoende presteert om geen onvoldoendes te halen voor wiskunde, maar die thuis met zeer ingewikkelde berekeningen en wiskundige begrippen die veel verder gaan dan de schoolleerstof aan de slag gaat.

Onderpresteren KAN samengaan met hb, maar dat hoeft niet

• Onderpresteren is géén privilege van hoogbegaafden, er zijn ook andere kinderen die onderpresteren.
• Onderpresteren is geen onafwendbaar ding bij hoogbegaafden. Hoogbegaafden die voldoende uitgedaagd worden, zich goed voelen in hun school en klasgroep, hebben wellicht een kleinere kans op onderpresteren.
• Bij hoogbegaafden heeft onderpresteren vaak te maken met verveling, of het zich niet "thuis" voelen op school, bij de leerkracht, of in de klasgroep.
• Er zijn ook andere redenen voor onderpresteren dan dewelke het meeste voorkomen bij hoogbegaafden

Verklaring?Waarom presteert dat kind dan soms/altijd veel minder goed dan het eigenlijk kan?

Gedrag

Als een hoogbegaafd kind onderpresteert, kan dat allerlei redenen hebben.  
Onderpresteren is een gedrag. Gedrag is niet altijd bewust gedrag. Gedrag ontstaat door een samenspel van factoren.

Je zal zien dat er verschillende soorten verhalen zijn. Want het ene kind is het andere niet.

Hard labeur

Het gedrag van onderpresteren "omkeren" is vaak geen scinecure. Eerst moet je precies gaan detecteren waardoor je kind niet toont wat-ie eigenlijk kan.  Dat kan dus van alles zijn.

Enkele voorbeelden:

• Het klikt niet met de leerkracht ("waarom zou ik voor die juf/meester iets doen?")
• De methode van een bepaald vak, de manier waarop iets wordt aangeleerd, liggen je kind niet (bv het kind is eerder een beelddenker, en de leerstof wordt op een manier aangebracht die helemaal niet past bij de leerstijl van dat kind)
• Het kind is zo beducht om fouten te maken, dat het maar liever niets opschrijft dan de kans te lopen fout te zijn (perfectionisme en faalangst).
• Je kind heeft last om te schrijven, waardoor het gewoon niet kan tonen op schriftelijke taken wat-ie van het vak waarover het gaat al kent (komt wel eens voor bij jonge versnelde kinderen: extra aandacht voor de schrijfmotoriek is dan aangewezen om te vermijden dat een kind in een neerwaartse spiraal terechtkomt)

Bijsturen?

Pas nadat je weet waardoor het kind onderpresteert, kan je proberen manieren te vinden om het tij te keren. De gevolgen van onderpresteren zijn al te vaak negatief. Een kind dat onderpresteert, heeft niet alleen vaak een studieprobleem, maar geraakt vaak ook met zijn/haar zelfbeeld in de knoop. Niet zelden zijn hoogintelligente onderpresteerders er na verloop van tijd van overtuigd het domste kind van de klas te zijn, ze dichten zich bepaalde vaardigheden niet (meer) toe, geven het al vooraf op, enz.

Hoe leert een onderpresteerder?

De leerstrategieën, leer- en denkprocessen verlopen anders dan bij de andere kinderen.  Een onderpresteerder weet vaak dat hij/zij het wel allemaal zou moeten kunnen, maar weet niet hoe. Daar bovenop komt soms de houding van volwassenen, die het eerder simpel stellen: "Als hij/zij maar wil, kan hij/zij het". Het kind ervaart dat het niet voldoet aan de verwachtingen. Het voelt zich een "loser", ziet zichzelf als iemand die de volwassenen in zijn/haar omgeving teleurstelt, en is over zichzelf teleurgesteld. Een toenemend gevoel van machteloosheid om ook te tonen dat het de leerstof wel degelijk "vat", zorgt er soms zelfs voor dat het kind afhaakt en absoluut gaan onderpresteren, of leidt tot helemaal niet meer willen/kunnen presteren.

Het zijn vaak de onderpresteerders bij de hoogbegaafde kinderen die wel wat extra begeleiding behoeven.
Ze zijn soms al meermaals gekwetst door een schoolervaring waarin helemaal geen rekening is gehouden met hun eigenheid , en hebben hun zelfbeeld soms al sterk naar het negatieve bijgesteld. Ze zijn vaak, door de schoolsituatie die hen uitzichtloos lijkt, faalangstig geworden.  

Als ouders is het dan vaak een hele zoektocht om je kind een beetje te kunnen steunen.  Je hebt een mengeling van gevoelens.  Enerzijds wil je dat kind niet nog meer onder druk zetten, anderzijds besef je maar al te goed dat dit onderpresteren ook best tot gevolg kan hebben dat jouw kind later dan normaal, of zelfs helemaal geen diploma haalt. En dat beperkt dan weer zijn/haar mogelijkheden om verder te studeren, en eventueel een job later die voldoende uitdaging biedt om mee tevreden te zijn als volwassene.

Het evenwicht zoeken tussen ondersteunen en stimuleren, vermijden om het kind signalen te geven dat je méér verwacht, maar eerder de kleine successen vieren (wetende dat het kind eigenlijk meer kan), is vaak een hele opgave voor ouders en leerkrachten.

Detectie

Hoogbegaafde onderpresteerders zijn niet altijd zo eenvoudig te detecteren.  Een hoogbegaafd kind dat "voldoende" presteert op school valt niet echt op, als het geen gedragsproblemen vertoont.  En dat "voldoende" (maar daarom niet minder onder het niveau van het eigen kunnen) presteren komt wel eens voor, vooral in het basisonderwijs.  Want de herhaling daar is zo groot dat het al zeer moeilijk is om als hoogbegaafde niet voldoende leerstof op te pikken "en passant".

Vroeg begonnen, is half gewonnen

Toch is het belangrijk reeds in het basisonderwijs dat onderpresteren aan te pakken.  Een kind dat "vanzelf" het basisonderwijs doorkomt, en dan plots ontdekt in het secundair onderwijs dat een beetje moeite doen echt wel nodig is om voldoende resultaten te halen, weet vaak niet op welke manier het aan studeren moet beginnen.

Hoogbegaafden falen wel eens in het secundair onderwijs, zuiver door gebrek aan oefening in studeren.  Begeleiding in leren leren is iets wat deze kinderen zeker nodig hebben om hun zelfvertrouwen wat te versterken en om te leren een inspanning te doen. Dat laatste is het beste te bereiken door voldoende uitdagende leerstof aan te bieden vanaf het begin van de basisschool.  Want dan moeten ze wel een beetje moeite doen, en een weg zoeken in het leren studeren (inclusief leren fouten maken zonder dat dit het einde van de wereld voor hen betekent), wat de kans vergroot dat zij niet in een patroon van onderpresteren geraken waar heel moeilijk is uit te komen.

Niet overdrijven aub

Nu moeten we ook niet dadelijk panikeren als een kind niet telkens topprestaties neerzet.  Als het maar leert moeite voor iets te doen, en vol te houden, is er een basis gelegd. Dan heeft het kind wellicht al voldoende "oefening" om mee verder te kunnen.  En als dat moeite voor iets doen en volhouden zich situeert in niet-schoolse activiteiten, dan heb je alleszins die geruststelling: als het op school "interessant" genoeg wordt voor het kind, zullen die vasthoudendheid, dat kunnen een inspanning voor iets doen, tenminste geoefend zijn. Daar kan je dus al mee aan de slag, als het gaat om het aanleren van studievaardigheden.

Preventie!!!

Laat beginnen te "redden wat er te redden valt", (te) laat een studiemethodiek aanleren, is moeilijker dan preventief werken. Kinderen die geen aanleiding hebben om te gaan onderpresteren, zullen dat ook niet zo snel doen.  

Een kind is van nature erg leergierig.  Zie maar hoe een kind, buiten het stramien van een school, zich op ebkele jaren als baby en peuter snel ontwikkelt.  Ook op school zou dit spontane leervermogen moeten kunnen verder openbloeien. Maar blijkbaar ontstaan er op scholen, juist door het tekort aan uitdaging, wel eens wat onderpresteren bij hoogbegaafden. Dit heeft vaak te maken met verveling. Soms gebeurt het ook omdat ze zich aanpassen aan de groep doordat ze aanvoelen dat "anders" niet door iedereen als "evenwaardig" wordt beschouwd.  

Hoogbegaafden voldoende aangepaste activiteiten bieden, met voldoende contact met ontwikkelingsgelijken, is een voorwaarde om hen de kans te geven zoals elk kind verdient, om hun eigen aanleg te ontwikkelen op een evenwichtige manier. Het "recht om elke dag iets bij te leren op school" is een werkpunt voor begeleiders van hoogbegaafde leerlingen.

Een riem onder het hart van de ouders.

Vraag uitdagende leerstof voor je kind, zodat het gestimuleerd wordt te werken. Als je dan als ouders wordt bekeken als veeleisend naar de leerkracht, en zelfs als pushers naar je kind toe, en men je verwijt niet aan het belang van je kind te denken (wat men daar dan mee bedoelt is me een raadsel, je denkt als ouder toch vooral aan het belang van je kind), bedenk dan dat als je ervoor kunt zorgen dat je kind het "leren leren" niet pas zal moeten leren als het bij wijze van spreken morgen broodnodig is, of zelfs al wat te laat, je heel veel problemen in het secundair en voortgezet onderwijs voor je kind hebt voorkomen.  Bedenk dat veel hoogbegaafden vroeger (en dat is nog steeds gaande) omwille van het niet kunnen leren, het gebrek van ervaring in leren, in het secundair onderwijs in een watervalsysteem zijn terechtgekomen, van sterke studierichtingen naar steeds zwakkere, en dat het soms zelfs heeft geleid (en nog steeds leidt vandaag) tot het niet behalen van een diploma secundair, laat staan een hoger diploma.  En wat zoiets met een kind zijn zelfbeeld doet, daar moeten we echt geen tekeningetje bij maken zeker.

YW