Binnen de groep hoogbegaafde kinderen en adolescenten bestaan er heel wat verschillende types. Je hebt de "typische" professor kinderen: de "wist-ik" kinderen, die alles willen weten, alle feiten die ze kunnen verzamelen opslaan in hun hoofdje. Je hebt ook de kleine ingenieurs, die alles lijken te kunnen uitvinden (...en breng ze maar af van dat idee! Je komt binnen nadat je de kippen hebt eten gegeven, en je huis is verbouwd tot een raket-lanceerbasis inclusief beveiliging onder de vorm van boobytraps allerhande...). Je hebt de muzikaal zeer begaafde kinderen, de kinderen die uitzonderlijk goed zijn in één vak of discipline (zoals wiskunde, schaken,...), de kinderen die zeer diep nadenken (onze filosofen)...,en  alle combinaties van die verschillende types. Vat dat allemaal maar eens in lijstjes samen...

Je kan allerlei lijstjes gaan maken omdat je doorheen de verhalen van ouders bepaalde 'types' kinderen gaat zien na een tijdje. Maar we moeten het wiel niet terug uitvinden...

Eén bepaald lijstje kom ik steeds weer tegen en het trof me wel.  Ik heb er, ere wie ere toe komt, voor het eerst over gehoord op een lezing door Tessa Kieboom van CBO Antwerpen.

Dit lijstje vind je terug bij Betts en Neihart (1988).  Geen idee of het al vroeger bestond hoor.  

Die auteurs geven 6 profielen weer, in een duidelijke poging lijkt me wel om de "types" hoogbegaafden in hun gedragingen voor leerkrachten begrijpelijk te maken.  Hierdoor lijkt deze typering in de eerste plaats een lijstje van soorten hoogbegaafde leerlingen, dus toegespitst op gedrag op de school, wat soms iets helemaal anders is dan hoe een kind thuis is.  Handig aan dat tabelletje is wel dat er ook wat trefwoorden ivm aanpak op school in worden aangegeven.  Sommige van die trefwoorden verrassen al wel eens denk ik.  Bij een uitdager wat meer vrijheid bepleiten, en soepel omgaan met regels, je moet maar durven hé.  Maar het blijft wel een feit dat de gesuggereerde zaken toch lijken te werken.  Zie ook de ervaringen...Hier komt het:

1. De succesvolle leerling

Deze leerling presteert goed, scoort hoog op toetsen, en probeert te voldoen aan de (soms hoge) verwachtingen van ouders en leerkrachten.  
Risico: als deze leerlingen niet genoeg uitgedaagd worden en blijven, kan verveling met allerlei nare gevolgen daarvan toeslaan.  
Te doen: voldoende uitdaging bieden, leerling laten merken dat zhij/zij best eens mag schitteren, de leerling ook eens op het eigen niveau aan bod laten komen in de klas.  Verbreding en berdieping geven kan opeenvolgende versnellingen misschien beperken, maar misschien niet altijd vermijden.

2. De uitdager

Deze leerling is de bron van grijze haren van de leerkracht.  Hij of zij stelt regels in discussie, lijkt vaak koppig, reageert wel eens erg tactloos en te direct om aanvaard te worden door volwassenen.  Deze leerling stelt zich ook wel eens op gelijke hoogte met de leerkracht (corrigeert bv fouten die de leerkracht maakt), die dit meestal niet zal verdragen (die machtsverhoudingen toch weer steeds...).  Omdat dit soort leerling niet altijd goed presteert, wordt vaak zijn/haar creativiteit wel herkend, maar mist men soms de signalen die op hoogbegaafdheid wijzen.
Sociaal zijn deze leerlingen dus wél, ze zijn door hun gevoel voor humor en het spontane dat ze hebben, vaak miss of mister populair, en dat ondanks hun soms duidelijk storende gedrag.  Geef deze leerlingen uitdagingen, zodat zij hun ietwat vervelend gedrag kunnen omzetten in iets positiefs.  Geef ze positieve aandacht, anders zoeken ze die wel in negatieve zin.  Geef ze voldoende ruimte binnen een kader van duidelijke afspraken. Geef ze een moederlijke, zorgende aanpak i.p.v. het spontane sturende en bestraffende dat je wel eens als leerkracht kunt hebben als reactie op zo'n "vervelend" kind.  Want dit kind stopt zijn energie in de strijd tegen regeltjes en volwassenen, en die energie kan dan niet gebruikt worden om iets te leren.  Eerst een goede relatie leerkracht-kind opbouwen, daarna komt de rest vanzelf wel, is het motto.

3. De onderduiker

Vaak meisjes zijn het, die hun lichtje onder het koren zetten. Ze passen zich aan, in de hoop toch maar geaccepteerd te worden, om toch maar niet "anders" te zijn.  Ze bouwen ook vaak onzekerheid op, en als volwassenen hen te veel gaan aanmoedigen om toch maar wat meer te gaan presteren, werkt dat soms zelfs in de omgekeerde richting.  Bied deze kinderen zonder te veel druk speciale activiteiten aan, en zorg als het meisjes zijn ervoor dat ze kunnen opkijken naar voorbeelden van sterke vrouwen in hun omgeving. Geef ze succeservaringen, en prijs ze maar wees discreet.

4. De dropout

Deze leerlingen worden vaak véél te laat herkend als hoogbegaafd.  Vaak hebben ze al een hele lijdensweg achter de rug van steeds weer afzakken naar lagere studierichtingen, schoolveranderingen, soms gedragstherapie,... Het zijn gekwetste en vaak boze kinderen, die hun vertrouwen in veel volwassenen en het schoolsysteem hebben verloren, op de weg van onbegrip en verkeerde aanpak. Zorg dat deze leerlingen tenminste één of enkele betekenisvolle volwassenen leren kennen, die hen een beetje kunnen motiveren om het toch nog eens te proberen, om toch nog maar eens een volwassene te vertrouwen, en zorg eventueel voor niet-traditionele leerervaringen, als dat kan.

5. Hoogbegaafd en leerproblemen

Moeilijk is dat, een hoogbegaafd kind met een handicap of een ontwikkelingsstoornis, die het zicht op die hoogbegaafdheid vertoebelt (of de hoogbegaafdheid die het andere probleem camoufleert...). Vermits scholen veel sterker staan in het remediëren dan in het bieden van extra uitdagingen, gaat men zich dan wel eens (begrijpelijk natuurlijk) concentreren op het mankement.  Het is echter belangrijk dat deze kinderen ook uitgedaagd blijven op hun sterke kanten.

6. De zelfstandige leerling

Dit is de zogezegde "ideale" hoogbegaafde leerling, ook voor zichzelf.  Deze leerling is succesvol, heeft een goed beeld van zijn mogelijkheden, en heeft voldoende zelfsturing om op te komen voor de eigen ideeën en behoeften.  Een leerling die zelden in de problemen komt omwille van de hoogbegaafdheid.

Wat leren we van verdere literatuur rond die 'types'

• Kinderen evolueren wel eens, een bepaald "type"  ben je niet voor het leven
• Een goede begeleiding thuis en op school kan enerzijds de scherpste kantjes vermijden, anderzijds de kinderen helpen evolueren naar een evenwicht dat best is voor henzelf, welk "type" hoogbegaafde ze ook zijn
• En dat éne kind van jou... is wellicht het zoveelste type, want je kunt ze toch moeilijk helemaal "vatten" met die typeringen!
  

Nog wat verder lezen?

Bij Pharos: http://www.pharosnl.nl/?378: verslag over een lezing door Annet Atsma 9/10/2002, over hoe hoogbegaafdheid in verschillende vormen kan verschijnen.  In dit verslag worden enkele basiszaken ivm het begrip hoogbegaafdheid herhaald, en heeft men het vervolgens over die types van Betts en Neihart.
Bij Plato: www.plato.caiw.nl/inform/typenhb.html: schematisch overzicht van de soorten, met trefwoorden ivm begeleiding
Bij CBO Nijmegen: de types verder uitgewerkt: www.ru.nl/socialewetenschappen/ambulatorium/cbo/algemeen/studenten/. Zeer interessante tabel waar niet alleen voor de types wordt aangegeven hoe ze te herkennen, door wie dat vaak gebeurt, maar ook welke de aandachtspunten zijn voor elk type!